ERCP Nedir ve Nasıl Yaptırılır?

ERCP, Endoskopik Retrograd Kolanjiyopankreatografi’nin kısaltmasıdır ve safra yolları ile pankreas kanalındaki sorunları saptamak ve tedavi etmek için kullanılan ileri düzey bir endoskopik yöntemdir. Bu işlem özel bir endoskopla ilgili kanallara ulaşıp, kontrast madde ve röntgen (floroskopi) kullanarak bu yapıları görüntülemek ve eş zamanlı müdahalelerde bulunmak suretiyle gerçekleştirilir. Amacı, bu organlardaki hastalıkları doğrudan görerek hem teşhis koymak hem de gerekli tedaviyi uygulamaktır.

ERCP Tıpta Neden Önemli Bir Yere Sahiptir ve Nasıl Gelişmiştir?

ERCP, 1960’ların sonlarında ilk uygulandığında, safra ve pankreas kanallarını ameliyatsız inceleme imkanı sunarak büyük bir yenilikti. Başlangıçta daha çok bir tanı yöntemi olarak geliştirildi. Ancak zamanla, Manyetik Rezonans Kolanjiyopankreatografi (MRCP) ve Endoskopik Ultrason (EUS) gibi vücuda daha az müdahale gerektiren ve tanı koymada başarılı başka yöntemler ortaya çıktı. Bu gelişmelerle birlikte ERCP’nin rolü değişti. Artık ERCP, sadece tanı koymaktan ziyade, saptanan sorunları tedavi etmek amacıyla daha sık kullanılmaktadır. Günümüzde yapılan ERCP işlemlerinin büyük bir bölümü tedavi odaklıdır.

ERCP İşlemi İçin Hangi Anatomik Bölgeler Önemlidir?

ERCP işlemi sırasında odaklanılan başlıca anatomik bölgeler safra yolları, safra kesesi ve pankreas kanalıdır. Safra kanalları, karaciğerde üretilen safrayı onikiparmak bağırsağına taşır. Pankreas kanalı ise pankreasın sindirim için ürettiği enzimleri aynı bölgeye ulaştırır. Genellikle bu iki kanal, onikiparmak bağırsağına açılmadan hemen önce “papilla” adı verilen küçük, meme başı benzeri bir yapıda birleşir. Papilla, “Oddi sfinkteri” denilen bir kasla çevrilidir. ERCP sırasında yapılan pek çok tedavi edici müdahale, örneğin taş çıkarma veya stent takma, bu papilla ve Oddi sfinkteri bölgesinde gerçekleştirilir.

ERCP Hangi Genel Durumlarda Uygulanır?

ERCP, genellikle safra veya pankreas kanallarınızda bir sızıntı, daralma veya tıkanıklık şüphesi olduğunda gündeme gelir. Bu tür sorunlar safra taşları, enfeksiyonlar, tümörler veya pankreas iltihabı gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. ERCP’nin önemli bir özelliği, hem sorunu teşhis edebilmesi hem de aynı anda tedavi edebilmesidir. Eğer doktorunuz sadece tanı koymayı amaçlıyorsa, genellikle MRCP veya EUS gibi daha az riskli testleri tercih edebilir. Ancak bir tedavi olasılığı yüksekse veya diğer yöntemlerle kesin tanı konulamamışsa ERCP değerli bir seçenek haline gelir.

Safra Taşı Şikayetlerinde ERCP Nasıl Yardımcı Olur?

Safra kesenizde oluşan taşlar bazen safra kanalına düşerek burada tıkanıklığa yol açabilir. Bu durum şiddetli ağrı, sarılık ve enfeksiyon gibi ciddi sorunlara neden olabilir. ERCP, bu tür safra kanalı taşlarının tedavisinde çok etkilidir. İşlem sırasında özel aletler kullanılarak bu taşlar görüntülenir ve genellikle kanal ağzı biraz genişletildikten sonra sepet veya balon yardımıyla çıkarılır. Bu ERCP’nin en sık uygulanma nedenlerinden biridir ve hastaları cerrahi bir işlemden kurtarabilir.

Sarılık veya Enfeksiyon Durumunda ERCP’nin Rolü Nedir?

Eğer safra kanallarınızdaki bir tıkanıklık nedeniyle cildinizde ve gözlerinizde sararma (tıkanma sarılığı) gelişmişse, ERCP bu tıkanıklığın nedenini bulmaya ve gidermeye yardımcı olabilir. Tıkanıklık giderildiğinde safra akışı normale döner ve sarılık düzelir. Benzer şekilde safra kanallarınızda bir enfeksiyon (kolanjit) gelişmişse, bu durum ateş, titreme ve karın ağrısına yol açabilir. ERCP, enfekte olmuş safranın acilen boşaltılmasını sağlayarak enfeksiyonun kontrol altına alınmasına ve ciddi komplikasyonların önlenmesine yardımcı olur.

Pankreas Hastalıkları İçin ERCP Ne Zaman Gerekli Olur?

Pankreas iltihabı yani pankreatit durumunda, ERCP bazen nedenini araştırmak için kullanılabilir. Özellikle safra taşlarının pankreatite yol açtığı düşünülüyorsa, ERCP ile bu taşlar temizlenerek tedavi sağlanabilir. Kronik pankreatit hastalarında ise ağrıyı hafifletmek amacıyla kanaldaki taşlar, darlıklar veya psödokist adı verilen sıvı dolu kesecikler ERCP ile tedavi edilebilir. Pankreası etkileyen iyi veya kötü huylu tümör şüphesi olduğunda da ERCP, doku örneği (biyopsi) almak veya tümörün neden olduğu tıkanıklığı gidermek için stent takmak amacıyla kullanılabilir.

Safra Yolu Darlıkları ve Sızıntılarında ERCP Nasıl Kullanılır?

Safra kanallarınızda veya pankreas kanalınızda çeşitli nedenlerle, örneğin geçirilmiş bir ameliyat, iltihap veya tümör nedeniyle daralmalar (striktürler) oluşabilir. ERCP, bu daralmış bölgelerin görüntülenmesini sağlar. Gerekirse bu darlıklar özel bir balonla genişletilebilir (dilatasyon) veya tekrar daralmasını önlemek ve safra akışını sağlamak için bu bölgeye stent adı verilen küçük bir tüp yerleştirilebilir. Benzer şekilde özellikle ameliyatlar sonrasında oluşabilen safra veya pankreas sıvısı sızıntıları da ERCP sırasında stent konularak veya başka yöntemlerle tedavi edilebilir.

ERCP Tanı Amaçlı Kullanıldığında Hangi Bilgileri Sağlar?

ERCP, tanısal amaçla kullanıldığında safra ve pankreas kanallarınız hakkında çok detaylı bilgiler sunar. İşlem sırasında doktorunuz, endoskop aracılığıyla bu kanalların açıldığı onikiparmak bağırsağı kısmını doğrudan görür. Daha sonra kanallara boyar madde verilerek çekilen röntgen filmleri sayesinde, kanallarda mevcut olabilecek daralmalar, taşlar, tümörler veya diğer yapısal bozukluklar net bir şekilde görüntülenebilir. Gerekirse, daha ileri tanı için şüpheli bölgelerden doku örneği (biyopsi) veya fırça ile hücre örneği (sitoloji) alınabilir. Ancak günümüzde sadece tanı için ERCP kullanımı azalmış, yerini daha çok MRCP ve EUS gibi yöntemler almıştır.

ERCP ile Hangi Tedavi Edici İşlemler Yapılabilir?

ERCP’nin en önemli avantajlarından biri, tanı konulduğu anda tedaviye geçilebilmesidir. Bu sayede birçok farklı tedavi edici işlem uygulanabilir. Bunlar arasında safra kanallarına düşmüş taşların özel aletlerle çıkarılması sıkça yapılan bir uygulamadır. Ayrıca kanallardaki darlıkların stent adı verilen küçük metal veya plastik tüplerle açılması ve açık tutulması da mümkündür. Safra ve pankreas sıvılarının bağırsağa daha rahat akmasını sağlamak veya taşları çıkarmak için kanal ağzının küçük bir kesi ile genişletilmesi (sfinkterotomi) de ERCP ile yapılan tedavilerdendir.

ERCP ile Sfinkterotomi ve Balonla Genişletme Ne Zaman Uygulanır?

Sfinkterotomi, ERCP sırasında sıkça başvurulan bir tedavi yöntemidir. Safra ve pankreas kanallarının onikiparmak bağırsağına açıldığı yerdeki kas halkasının (Oddi sfinkteri) elektrik akımıyla kesilerek kanal ağzının genişletilmesi işlemidir. Bu işlem genellikle kanaldaki taşların daha kolay çıkarılabilmesi, safra veya pankreas sıvısının bağırsağa daha rahat akabilmesi veya dar bir kanal ağzının açılması amacıyla yapılır. Balonla genişletme (dilatasyon) ise, safra veya pankreas kanalındaki ya da papilladaki dar bir bölüme özel bir balon yerleştirilip şişirilerek daralmış alanın genişletilmesi işlemidir. Bu genellikle iyi huylu darlıklarda veya stent yerleştirmeden önce bir ön hazırlık olarak uygulanır.

Safra Kanalı Taşlarının Çıkarılmasında ERCP Ne Kadar Başarılıdır?

ERCP, safra kanalındaki taşların (koledokolitiyazis) çıkarılmasında oldukça etkili bir yöntemdir. Uygun hastalarda ve deneyimli hekimler tarafından uygulandığında, vakaların yüzde 90’ından fazlasında safra kanalı taşlardan başarılı bir şekilde temizlenebilir. İşlem sırasında genellikle önce kanal ağzı genişletilir (sfinkterotomi), ardından özel bir balon veya sepet kullanılarak taşlar yakalanıp çıkarılır. Eğer taşlar çok büyükse, çıkarılmadan önce özel aletlerle kırılarak küçültülmeleri (mekanik litotripsi) gerekebilir. Bazı zor durumlarda, örneğin taşlar çok büyük veya sıkışmışsa ya da anatomik zorluklar varsa, birden fazla ERCP seansı veya ek teknikler gerekebilir.

Pankreas Tümörlerinde ERCP Tanıya ve Tedaviye Nasıl Katkı Sağlar?

Pankreas tümörleri, özellikle pankreasın baş kısmında yerleşmişse, safra kanalını tıkayarak sarılığa yol açabilir. ERCP, bu durumda hem tanıya yardımcı olabilir hem de tedavi sağlayabilir. Tanısal olarak ERCP sırasında tümörün neden olduğu tıkanıklık görüntülenir ve şüpheli bölgeden doku örneği (biyopsi) veya fırça ile hücre örneği (sitoloji) alınabilir. Ancak günümüzde pankreas kitlelerinden doku örneği almak için Endoskopik Ultrason (EUS) eşliğinde yapılan iğne biyopsisi daha sık tercih edilmektedir. ERCP’nin pankreas tümörlerindeki en önemli tedavi edici rolü ise, tümörün neden olduğu safra kanalı tıkanıklığını gidermek için stent yerleştirmektir. Bu sarılığı azaltır ve hastanın yaşam kalitesini artırır.

Safra Yolu Darlıklarında ERCP ile Tanı ve Tedavi Nasıl Yapılır?

Safra yolu darlıkları, çeşitli nedenlerle safra kanallarının daralması veya tıkanmasıdır. ERCP, bu darlıkların nedenini anlamada ve tedavi etmede önemli bir rol oynar. Tanı amacıyla, ERCP sırasında darlığın yeri, uzunluğu ve görünümü incelenir. Ayrıca darlığın iyi huylu mu yoksa kötü huylu mu (kanseröz) olduğunu belirlemek için fırça ile hücre örneği (sitoloji) veya küçük doku parçaları (biyopsi) alınabilir. Gerekirse, kolanjiyoskopi denilen çok ince bir kamera ile safra kanalının içine girilerek darlık doğrudan görülür ve hedeflenmiş biyopsiler alınır. Tedavi olarak ise, darlık balonla genişletilebilir (dilatasyon) ve/veya açık kalmasını sağlamak için plastik ya da metal stentler yerleştirilebilir.

ERCP Esnasında Kolanjiyoskopi veya Biyopsi Gibi Ek Tanı Yöntemleri Kullanılır mı?

Evet, ERCP sırasında tanısal doğruluğu artırmak veya tedaviye yön vermek amacıyla çeşitli ek değerlendirmeler yapılabilir. Kolanjiyoskopi bunlardan biridir. Bu yöntemde ERCP endoskopunun içinden daha da ince, ucunda kamera bulunan özel bir endoskop (kolanjiyoskop) safra kanalının içine ilerletilir. Bu sayede doktor, safra kanalının içini doğrudan görerek şüpheli alanları daha detaylı inceleyebilir, nedeni belirsiz darlıkları değerlendirebilir veya çıkarılması zor taşlar için tedavi planlayabilir. Ayrıca kolanjiyoskopi rehberliğinde, yani doğrudan görerek, şüpheli alanlardan çok daha isabetli biyopsiler (doku örnekleri) alınabilir. Standart biyopsi ve fırça sitolojisi de ERCP sırasında sıkça kullanılan tanısal yöntemlerdir.

ERCP İşlemine Gelmeden Önce Hangi Hazırlıklar Yapılmalıdır?

ERCP işleminin güvenli ve başarılı geçmesi için işlem öncesi hazırlığınız çok önemlidir. Doktorunuzla genel sağlık durumunuz, kullandığınız ilaçlar ve alerjileriniz hakkında konuşmalısınız. İşlemden en az 6 ila 8 saat önce hiçbir şey yiyip içmemeniz (aç kalmanız) gerekecektir. Bu midenizin ve bağırsaklarınızın boş olmasını sağlayarak işlem sırasında daha net görüntü elde edilmesine ve anesteziyle ilgili risklerin azalmasına yardımcı olur. Bazı ilaçlarınızın, özellikle kan sulandırıcılar ve diyabet ilaçlarının, işlemden önce doktorunuzun belirttiği şekilde ayarlanması veya kesilmesi gerekebilir. İşlem sırasında sakinleştirici ilaçlar alacağınız için, işlem sonrası araba kullanamazsınız. Bu nedenle sizi evinize götürecek bir refakatçi ayarlamanız zorunludur.

Kan Sulandırıcı Kullanan Hastalar ERCP Öncesi Ne Yapmalı?

Eğer aspirin, klopidogrel (Plavix), warfarin (Coumadin) veya yeni nesil kan sulandırıcılar (Xarelto, Eliquis, Pradaxa gibi) kullanıyorsanız, ERCP işlemi öncesinde bu ilaçların yönetimi çok önemlidir. Bu ilaçlar kanama riskini artırabileceği için, doktorunuz işlemden birkaç gün önce bu ilaçları kesmenizi veya dozunu ayarlamanızı isteyebilir. İlacın kesilip kesilmeyeceği, ne zaman kesileceği ve işlem sonrası ne zaman tekrar başlanacağı gibi kararlar, hem yapılacak ERCP işleminin türüne (örneğin sfinkterotomi gibi kanama riski yüksek bir işlem yapılıp yapılmayacağına) hem de sizin kan sulandırıcı ilacı kullanma nedeninize (pıhtı riskinize) bağlı olarak değişir. Bu konuda mutlaka ERCP’yi yapacak doktorunuzla ve gerekiyorsa ilacınızı reçete eden diğer doktorunuzla (örneğin kardiyolog) konuşarak kişiye özel talimatlar almalısınız. Kendi başınıza ilaçlarınızı kesinlikle değiştirmemelisiniz.

Diyabet Hastaları ERCP Öncesi İlaçlarını Nasıl Ayarlamalı?

Diyabet (şeker hastalığı) olan hastaların ERCP öncesinde ilaçlarını dikkatli bir şekilde ayarlamaları gerekir. Çünkü işlem öncesi aç kalmanız gerekecek ve bu durum kan şekeri seviyenizi etkileyebilir. Ağızdan aldığınız şeker ilaçları genellikle işlemden önceki akşam ve/veya işlem sabahı alınmaz. Eğer insülin kullanıyorsanız, insülin dozlarınızda da ayarlama yapılması gerekecektir. Örneğin işlemden önceki akşam normal insülin dozunuzun yarısını almanız ve işlem sabahı hiç insülin almamanız gibi bir düzenleme yapılabilir. Ancak bu kullandığınız insülinin tipine, genel kan şekeri kontrolünüze ve bireysel ihtiyaçlarınıza göre değişiklik gösterebilir. Bu nedenle ERCP öncesinde diyabet ilaçlarınızı nasıl ayarlayacağınız konusunda mutlaka kendi doktorunuzdan veya diyabet uzmanınızdan (endokrinolog) size özel talimatlar almalısınız.

Bir ERCP İşlemi Tipik Olarak Nasıl Gerçekleşir?

ERCP işlemi özel bir röntgen odasında yapılır. Öncelikle kolunuza bir damar yolu takılır. İşlem sırasında rahatlamanız ve bir şey hissetmemeniz için bu damar yolundan size sakinleştirici ilaçlar verilir. Boğazınız uyuşturulduktan sonra, doktorunuz duodenoskop adı verilen ucunda kamera olan esnek bir tüpü ağzınızdan midenize ve oradan da onikiparmak bağırsağınıza ilerletir. Bu bölgede safra ve pankreas kanallarının bağırsağa açıldığı papilla bulunur. Doktor, bu papilladan ince bir kateter (tüp) aracılığıyla kanallara girer. Kanalların içine kontrast madde denilen özel bir boya verilir ve röntgen (floroskopi) altında bu kanalların filmleri çekilir. Eğer bir sorun saptanırsa, örneğin taş veya darlık, aynı anda endoskop içinden geçirilen özel aletlerle tedavi edilebilir.

ERCP İşlemi Sırasında Hasta Nasıl Rahatlatılır, Anestezi Gerekir mi?

ERCP işlemi sırasında hastanın rahat olması, ağrı hissetmemesi ve hareketsiz kalabilmesi çok önemlidir. Bu amaçla genellikle damar yoluyla sakinleştirici (sedatif) ilaçlar ve bazen de ağrı kesiciler verilir. Bu uygulamaya “bilinçli sedasyon” veya “derin sedasyon” denir. Bu ilaçlar sizi uykulu bir hale getirir ve işlem sırasında olanları genellikle hatırlamazsınız. Çoğu durumda bu tür bir sedasyon yeterli olur. Ancak bazı özel durumlarda, örneğin işlemin çok uzun sürmesi bekleniyorsa, hastanın genel durumu çok hassassa veya sedasyonla yeterli rahatlama sağlanamıyorsa, genel anestezi (tamamen uyutma) de uygulanabilir. Hangi yöntemin kullanılacağına doktorunuz sizin durumunuza göre karar verecektir.

ERCP’den Sonra İyileşirken Hangi Aktivitelerden Uzak Durulmalıdır?

ERCP işlemi sonrasında, özellikle ilk 24 saat boyunca bazı aktivite kısıtlamalarına uymanız çok önemlidir. İşlem sırasında size verilen sakinleştirici ilaçların etkisi gün boyu devam edebilir. Bu nedenle kesinlikle araba veya herhangi bir motorlu taşıt kullanmamalısınız. Tehlikeli olabilecek makinelerden veya elektrikli aletlerden uzak durmalısınız. Alkol tüketmemelisiniz çünkü alkol, ilaçların etkisini artırabilir ve iyileşmenizi olumsuz etkileyebilir. Önemli kararlar almaktan veya yasal bağlayıcılığı olan belgeler imzalamaktan kaçınmalısınız. Genellikle işlem günü işe gitmemeniz ve evde dinlenmeniz önerilir. İlk birkaç gün ağır egzersizlerden ve yorucu fiziksel aktivitelerden de kaçınmanız iyi olacaktır.

ERCP Sonrası Hangi Durumlarda Acilen Doktora Başvurmak Gerekir?

ERCP sonrası çoğu hasta sorunsuz bir şekilde iyileşir. Ancak bazı durumlarda acil tıbbi yardım gerekebilir. Eğer işlemden sonra şiddetli ve geçmeyen karın ağrınız olursa mutlaka doktorunuza başvurmalısınız. Yüksek ateş (38°C ve üzeri) ve/veya titreme, bir enfeksiyon belirtisi olabilir. Sürekli bulantı ve kusma, özellikle kanlı veya kahve telvesi gibi kusuyorsanız, bu bir kanama işareti olabilir. Dışkınızda kan görmeniz (parlak kırmızı veya katran gibi siyah renkte) de önemlidir. Yutma güçlüğü çekiyorsanız veya boğaz ağrınız giderek kötüleşiyorsa, nefes darlığı veya göğüs ağrısı hissediyorsanız, ya da genel durumunuzda belirgin bir kötüleşme fark ederseniz vakit kaybetmeden doktorunuza ulaşmalı veya en yakın acil servise gitmelisiniz.

ERCP İşleminin Sağladığı Önemli Faydalar Nelerdir?

ERCP işleminin taşıdığı risklere rağmen, sağladığı faydalar birçok durumda bu risklerden daha önemlidir. ERCP, safra ve pankreas kanallarındaki birçok sorunu hem teşhis etme hem de aynı anda tedavi etme imkanı sunar. Örneğin safra kanalına düşmüş taşları çıkararak tıkanıklığı giderir ve buna bağlı sarılık, ağrı ve enfeksiyon gibi sorunları çözer. Kanallardaki darlıkları stent takarak veya balonla genişleterek açar, böylece safra ve pankreas sıvılarının normal akışını sağlar. Tümörlerin neden olduğu tıkanıklıklarda stent yerleştirerek hastanın yaşam kalitesini artırır. Ayrıca şüpheli durumlarda doğrudan doku örneği (biyopsi) alarak kesin tanı konulmasına yardımcı olur. Birçok durumda ERCP sayesinde daha büyük ve riskli cerrahi işlemlere gerek kalmayabilir.

Doç. Dr. İsmail Sert

Doç. Dr. İsmail Sert, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olduktan sonra genel cerrahi uzmanlığını Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde tamamladı. İsviçre, Hollanda ve Malatya’da organ nakli, karaciğer, pankreas ve safra yolu cerrahisi üzerine eğitimler aldı. 2018’de Tepecik Hastanesi’nde karaciğer nakli programını kurdu ve yönetti. Türk ve Avrupa Cerrahi Yeterlilik Belgelerine sahiptir. Ağustos 2023’ten itibaren İzmir Bayraklı’daki özel kliniğinde hastalarını kabul etmektedir.